dirhem para tarihi

Dirhem Para

DİRHEM

Dirhem para hakkında bilgi.Arap para sisteminde gümüş sikke yerine kullanılmış, daha sonra Osmanlılara geçmiş bir para birimi

Hz. Peygamber devrinde sikke basılmamış ve o devre kadar tedavülde bulunan sikkeler kullanılmıştır. Hz. Ebû Bekr (ö. 13/638)'in hilâfeti kısa sürdü. O, iç düzeni sağlamaya çalışırken para işi ile uğraşacak zaman bulamadı. Bu konuya ilk eğilen Hz. Ömer (ö. 23/634) olmuştur. Peygamber (s.a.) devrinde tedavülde üç çeşit dirhem vardı [1]
Ağırlık bakımından:
10 dirhem = 10 miskal
10 dirhem = 6 miskal
10 dirhem = 5 miskal
Hz. Ömer devrinde 10 dirhem = 10 miskal üzerinden vergi talep edilince, vergi yükümlüleri bunun hafifletilmesini istediler. Halîfe bir bilirkişi heyeti teşkil ederek, konunun ne hazîneye ve ne de halka zarar vermeyecek bir biçimde çözümlenmesini istedi. Heyet üç çeşit dirhemi toplayarak üçe böldü. Böylece ağırlık bakımından (10 + 6 + 5 = 21 : 3 =7), 10 dirhem = 7 miskal ağırğı esas alındı [2]
Hz. Ömer'in bu uygulaması, para basımından çok, para ayarlaması olarak kabul edilir. Yine o devirde İran sikkeleri değiştirilmemiş, ancak İslâm ülkeleri sınırları içindeki emîr ve valiler küçük değişiklik ve ilâveler yaparak sikke bastırmışlardır [3] Hz. Ömer'den itibaren çok sayıda kişi, meselâ; Hz. Osman (ö. 35/655), Muâviye (ö. 60/679) ve Abdullah b. Zübeyr (Ö. 72/691) para basmışlardır. Bunların on tanesinin ağırlığı da 7 miskal idi. Ancak bu paralar mevziî kalmış ve ülke çapında yayılmamıştır [4]

[1] Hamdi Döndüren, İslâm Hukukuna Göre Alım Satımda Kâr Hadleri, İnce Matbaacılık Tesisleri, Balıkesir 1984, s. 64.
[2] el-Kâsâni, Beyâyiu's-Sanâyi', c. VII, s. 253; İbnü'I-Hümâm, Fethu'l-Kadîr, c. iII, s. 522; K. Miras, Tecrîd-i Sa*rih, c. V, s. 40; Bilmen, İstilâhât-ı Fıkhıyye Kamusu, c. IV, s. 121, 124; M. M. Abdülhamid, el-Ahvâlü'ş-Şahsiyye, s. 135.
[3] Artuk, «Sikke
Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 17-18.

Osmanlılar da İlhanlılara tabi olup vergi verdiklerinden zaruri olarak darbettikleri akçelerde İlhanlı dirhemlerinin veznine uymuşlardır.” Bundan dolayı Orhan da, akçelerini miskalin dörtte biri olan 6 karat ağırlığında 1.052 gram ( 0.192* 6 = 1.152 gr.) olarak darpettirmiştir. Bu yazarımıza göre Orhan Gazi’den sonra darpedilen gümüş paraların ağırlıkları rumi dirheme göre verilmiştir.



Sayın Tuncay Aykut da, Tebriz dirhemiyle ilgili olarak aşağıdaki bilgileri aktarmıştır: “ Gazan, para reformunda esas olarak 24 karatlık ve 4.608 gr. Ağırlığında olan Tebriz miskalini almış, yarım miskal yani 2.304 gr. Gümüşü 1 dirhem saymış ve bunun 6 misli olan 3 miskal gümüşü 1 gümüş dinar olarak kabul etmiştir.”100 Ayrıca dirhemin yarısı olarak 1.152 gr. yani yarım danak ağırlığındaki küçük sikkelerin de darp olunmasına Gazan Handan itibaren başlanmıştır.” “ Tebriz miskali de örş ağırlık birimiydi ve 2 dirhem sayılıyordu. Fakat bunun Osmanlılarda 1.5 dirhem olduğu anlaşılmaktadır, aslında Trabzon miskali olan bu tartı birimi İstanbul’ da da kullanılırdı.”78 c- Halil Sahillioğlu tarafından ortaya konan üçüncü görüşe göre: Osmanlılar para darbında 1650 yılına kadar Tebrizi miskal ve dirheminikullanmışlardır.101 Dr. Halil İnalcık da H. Sahillioğlu’nun bu görüşüne aynen katılmış ve Mustafa Akdağ tarafından öne sürülen teze karşı çıkmıştır.45 Ankara üniversitesinden Dr. Özer Ergenç de bu görüşü destekler mahiyette bir makale yayımlamıştır.



102 Dr. Ömer Lütfi Barkan da ; H. Sahillioğlu’nun savunduğu yukarıdaki görüşünü, yazmış olduğu bir makale ile desteklemiştir.