KRONOLOJİ NEDİR?

Kronoloji, olayların tarihsel sıralanması ile ilgilenen bilim dalıdır. TÜrk Dil Kurumu Büyük Sözlüğü, sözcüğün dilimize Fransızca'dan (chronologie) girdiğini belirtir ve sözcüğü zaman bilimi, zaman dizini olarak dilimize çevirir.

Tarih bilimi ile yakından ilgili bu bilim dalı, oluşum süreçlerinin tarihlenmesi ve raporlanması ile uğraşır


Kronoloji

Kronoloji Zamanı bölümlere ayıran ve olayları tarihlerine göre sıralayan bilim dalı. Hadiseler, meydana geldiği zamana göre sıralanarak veya belirli zaman aralıklarına yerleştirilerek mütalaa edilir. Bu şekilde kronolojik zaman tayini gerçekleştirilmeye çalışılır.
Kronoloji hakkında ansiklopedik bilgi
Kronoloji Zamanı bölümlere ayıran ve olayları tarihlerine göre sıralayan bilim dalı. Hadiseler, meydana geldiği zamana göre sıralanarak veya belirli zaman aralıklarına yerleştirilerek mütalaa edilir. Bu şekilde kronolojik zaman tayini gerçekleştirilmeye çalışılır.

Günümüzde üzerinde tarihi bulunmayan herhangi bir eski malzemenin tarihini tesbit etmek için yeni usuller geliştirilmiştir. Bunlardan biri “radyo karbon”ile zaman tayinidir. Bir canlının ölümünden sonra mevcut “karbon - 14” belirli bir oranda azalır. Bu bilgiden faydalanarak malzemenin ömrü anlaşılabilir. Yine kemiklerin yaşları, umumiyetle sahib oldukları florin noktasından hareket edilerek bulunur. Bu ve benzer metodlar her geçen gün daha hassaslaştırılmaktaysa da, neticeler hiç bir zaman kesin değildir.

Belli başlı kronolojiler şunlardır:

Mısır kronolojisi: Mısırlılarda olaylar, kralların devreleri ile alakalı olarak tesbit edilmiştir. Daha sonra kralların hangi yıllarda yaşadığına bakılarak daha kesin zaman tesbitine gidilmiştir. Ancak kralların isimlerinin veya yaşadıkları tarihlerin kesin bilinmemesi, mevcut belgelerin kullanılmasında zorluk çıkarmıştır. Her ne kadar çeşitli listeler elde edilmişse de bunlar tam değildir. Diğer bir çeşit Mısır kronolojisinde ise, aynı tarihlerde cereyan eden hadiseler ve astronomik gözlemler kayıt edilmiştir. Mesela; Boğazköy’de bulunan kayıtlar, aynı tarihli Mısır, Babil, Asur ve Hitit kayıtları arasındaki alakayı sağlamıştır.

Daha ilk zamanlarda Mısırlılar, Sirius yıldızının yükselmesini, Nil’in taşmasının müjdecisi olarak kutlarlardı. Bunun sonucu, yılı 30 günlük 12 aya ayırıp, her yıl sonunda 5 günlük bayram yaparlardı. Ancak bu çeşit yıl, her 4 yılda bir gün kısa gelmekteydi. Bu aksaklık M.Ö. 238’de Mısırlılar tarafından anlaşıldı ve her dört yıla bir gün ilave edildi. Bu düzeltme de, Julius Caesar (Jül Sezar)ın takvimine esas olmuştur.

Babil kronolojisi:

Sümer ve Akkadların kronolojisinde Hammurabi’nin hükümdarlık tarihi esas alınmıştır.

asur kronolojisi:

asurlular devrinde M.Ö. 911-626 seneleri arasındaki tarih bilgileri bir senelik bir hata ile oldukça doğrudur. 1068 ile 911 seneleri arasında ise 10 senelik hata vardır. 1068 senesinden evvelki devrede hata ihtimali daha fazladır.

Miladdan önce 800 yıllarına rastlayan Babil ve asur tarihleri, Babil İmparatorluğu hakkında oldukça geniş bilgi vermektedir. Babilliler, astronomik takvim kullanmışlardır. Takvim 19 senelik sayılardan meydana gelmiştir. Ayların gün sayısı değişiktir.

Yahudi kronolojisi: Babil kronolojisi asur kronolojisinin karışımı tatbik edilmiş, hükümdarların hükümdarlık sürelerini esas alarak sıralama yapılmıştır. Yahudi kronolojistleri hassasiyetten ziyade simetriye önem verirlerdi. İsrail hükümdar sene sayısı 240’tır.

Hint kronolojisi: Hint kronolojisinde güneş senesi esas alınmıştır. Üç cins güneş senesi vardır. Biri 365 gün 6 saat 12,5 dakikadır. Bu tespiti, Ömer Aryabhata yapmıştır. İkincisi 365 gün 6 saat 12 dakika 30,915 saniyedir. Üçüncüsü 365 gün 6 saat 12 dakika ve 36,36 saniyedir. Aryabhata senesi, Julian senesini 576 senede 5 gün geçer ve güneşin Aries yıldız kümesine girmesi ile başlar.

Çin kronolojisi: Miladdan 2000 sene öncesine dayanan ay senesi esasına göre 365 gün 6 saatlik sene sistemi vardır. 4 senede bir, ayların gün sayısı ayarlanmaktadır. 1911’de Çin Cumhuriyeti kurulunca Gregorian takvimi kabul edildi. 1930 senesine kadar eski ve yeni sistem birlikte kullanıldı.

Japon kronolojisi: Muhtelif usüller kullanılmıştır:

1. Miladdan 660 sene önce başlayan devamlı takvim.

2. İmparatorun idareyi ele alması ile başlayıp, diğer imparatora kadar geçen süre.

3. Çin’den alınarak, Miladdan sonra 645 senesinden itibaren uygulanan takvim.

4. Gregorian takvimi.

Yunan kronolojisi: Eski Yunanlılarda, her Yunan şehrinin kendisine göre takvimi vardı. Fakat esas yapıları birbirinin benzeri idi. Sene 12 aya bölünmüştü. Her ay 29 veya 30 gün sürüyordu. Ay senesi ile güneş senesi birlikte kullanılıyordu. Ay senesi, güneş senesinden 11 gün 6 saat kısa olduğu için, 8 senelik peryodlarla 3 ayın gün sayısında ayarlama yapılıyordu.

Roma kronolojisi: Bütün Avrupa devletleri takvimlerini, Romalılardan aldılar. Roma kronolojisinde bir sene 366 gün 6 saattir. 4 senelik peryod boyunca, 1,465 günlük bir düzeltme yapılması gerekmektedir. Roma Takvimi, astronomik takvimden farklıdır. Bu fark bilinmesine rağmen din adamları siyasi sebeplerle takvimde değişiklik kabul etmemişlerdir. Julian Caesar karışıklığa son vererek Miladdan önce 46 senesinde tamamen güneş senesini (Julian) kabul etti. Sene 365 gün 6 saat olarak kabul edilmekle beraber, her dört senede bir 366 güne ayarlandı. Böylece astronomik sene ile güneş senesi arasındaki fark azaldı. 1582 senesinde bu takvim astronomi senesi ile çalıştırıldı ve Gregorian takvimi ortaya çıktı. Yunan Ortodoks kilisesi hala Julian takvimini kullanmaktadır.

İslam kronolojisi: İslam kronolojisi, hazret-i Muhammed sallallahü aleyhi ve sellemin Mekke’den Medine’ye göç ettiği Hicret gününü esas almıştır. Bu sistem, hazret-i Ömer zamanında hicretin on yedinci senesi yürürlüğe konuldu. Peygamberimiz, hicrette, Miladın 622’nci senesi Eylül ayının yirminci Pazartesi günü Medine şehrinin Kuba kenar mahallesine ayak bastı. Gece ile gündüzün müsavi (eşit) olduğu bu mesud gün, Müslümanların “Hicri Şemsi” senebaşısı oldu. O gün Rebiülevvel ayının sekizinci günü idi. O senenin Muharrem ayının başı da “Hicri Kameri” senebaşı kabul edildi. Bu Kameri senebaşı, Mayıs ayının on altıncı Cuma günü idi. Kameri sene, ay senesi olup, aylar 29 ve 30 günlük olarak 12 tanedir. Aylar, yeni hilal ile başlar. Hicri seneye ait ayların isimleri şöyledir: Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemazielevvel, Cemazielahir, Receb, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade, Zilhicce. Bu aylar bazan 29, bazan da 30 gün çeker. Şemsi sene ise yılı 365 gün kabul eden güneş senesidir. Ayları da 12 aydır. Hicri Şemsi senenin ayları şunlardır: Harif-i evvel, Harif-i sani, Harif-i salis (Sonbahar ayları); Şita-i evvel, Şita-i sani, Şita-i salis (Kış ayları); Rebi-i evvel, Rebi-i sani, rebii salis (İlkbahar ayları); Sayf-ı evvel, Sayf-ı sani, Sayf-ı salis (Yaz ayları).