Pazar, Haziran 19, 2011

JEOFİZİK NEDİR NEDEN GEREKLİDİR?

Jeofizik, arkeolojik belirtileri tanımlamada ve yerlerini belirlemede yararlıdır. Varyasyonların tanımlanması vey yerel çevrenin doğal özellikleri yani yerel manyetik alan veya dünyanın mukavemeti gibi temeller üzerine dayanır. Arkeolojik belirtiler ve doğal arka planın Jeofiziksel özellikler arasındaki karşıtlığı onların fark edilmesine neden olur.

[
Neden yararlıdır?
Jeofizik tabakalar arasına girilemeyen bir tekniktir. Arkeolojik belirtiler kazıya gereksinim duyulmadan bulunabilir (fark edilebilir). Geniş ölçekte kazının yapılması istenmeyen bölgede, Geniş ölçekli yerlerin değerlendirilmesinin hızlı ve etkili bir yoludur.
Ne tür araştırmalar yer alıyor?
Arkeolojinin bulunup kullanılabilmesinde çok sayıda teknik bulunmaktadır. J. M. Leigh Surveys tekniğinde manyetometre ve resistans incelemesi olmak üzere iki farklı teknik vardır.

Bu teknikler nasıl çalışır?
Manyetometre İncelemesi
Bu teknik, insan faktörünün neden olduğu yerel manyetik alandaki varyasyonların bulunmasıyla çalışmaktadır.

Yeryüzü manyetik alanı nedir ve neler yapar?
Yeryüzü manyetik alanı dipol (manyetik bar) manyetik yapı olarak basitleştirilebilir. Dünyanın çekirdeği içindeki kimyasal ve elektriksel faaliyetler tarafından üretildiği düşünülmektedir.

Yeryüzü alanı kutup koordinatlarında eğim, sapma ve güç olarak ölçülmektedir. Eğim ve sapma alanın dünyanın içinden geçtiği yönü belirtir. Manyetik alan gücü Tesla (T) ile ölçülür. Yeryüzü manyetik alanı yaklaşık olarak 50 mT (0.00005 T) dır.
Bazı arkeolojik belirtiler doğal yerel manyetik alanın gücündeki varyasyonlara sebebiyet vermektedir. Bu varyasyonlar çok incedir ve 1 nT = 0.000000001 Tesla olduğu yerlerde, Tesla nano-Tesla (nT) ile ölçülmektedir.
Yeryüzü manyetik alanı (ve kutuplar) her 100,000 yılda bir dönmektedir. Bu tür dönüşümler kaya kaydedicisinde kaydedilmekte ve tüm kıtaların (tektonik tabakası) son zamanlarda jeolojik sürede nasıl hareket ettiğine dair iyi bir delildir. Yeryüzü manyetik alanın yavaş hareketi arkeolojiye tarih vermede de kullanılabilir. Buna arkeolojik manyetik tarihlendirme denilir.
Öncelikle, yeryüzü manyetik alanı bizleri solar rüzgardan korumaktadır. Bu olmadan dünya kozmik radyasyonlardan korunamaz. Yeryüzü manyetik alanı polarite karşıtı olarak bilinmektedir. Alanın gücü sıfıra ulaşıncaya dek düşmekte ve kutuplar tersine dönmektedir. Ve kuzey güney olmakta güney de kuzey olmaktadır. Bu yaklaşık 5000 yıl sürmektedir ve en son dönüşüm kaya formasyonlarında kaydedilmekte ve bu da bizi 8000 ile 20000 yıl öncesine götürmektedir. Yeryüzü manyetik alan gücü yaklaşık olarak 2000 yıldır yüzyılda bir 5% düşmekte ve dönüşüme yaklaştığımız düşünülmektedir. Manyetik atmosfer bizi solar rüzgarlarından veya diğer radyasyonlardan korumaz ise dönüşüm esnasında neler olur? Manyetik alanın dönüşümü dinazorların yok olmasına neden olduğu kabul edilmektedir.

Yeryüzü manyetik alanı neyi etkiler?
* Güneşten solar rüzgarını. (sadece gündüz veya günlük)
* Değerli çelik botlarınız aslında manyetik olmayan kumtaşı vasıtası ile hemen hemen yapışkan olana kadar kusursuz manyetik etkiden jeoloji-Kayalıkları çok büyük manyetik bir etkiye sahiptir.
Ek yapımı demir objeler (bina, araba, çit, boru, davul vs.)

Arkeolojik topraklar neden manyetiktir?

Oksidasyon ve zengin demir minerallerinin azaltılması toprağın üst tabakasında demirli manyetik demir oksitini oluşturmaktadır. genellikle yanma bu sürece neden olur bundan başka doğal inorganik ve bakteriyel süreçler buna sebebiyet verir. Çukurların toprakaltında kesilmesi durumunda bunlar daha fazla manyetik toprak üst tabakasıyla dolmaktadır. Bu zamanla çukura saplanan herhangi bir nedenle yanmış ilave materyaller onları etrafını saran topraktan daha fazla manyetik yapar ve manyetik anomali olarak bulunurlar.
Yanma arkeolojik maddelerin kalıntılarını bulmada önemli bir faktördür. Materyal yandığı zaman zengin demir minerallerindeki manyetik granürler serbestçe hareket ederler ve çevre manyetik alana doğru sıralanırlar. Mineral soğudukça granürler aynı yön doğrultusunda çevre alanına göre sabitleşirler. Böylece Le Borgne etkileri diye bilinen manyetik oluşur.



Bu mineraller demirli-manyetiklerdir. Ocak veya fırın gibi bazı arkeolojik belirtiler kullanımda ve özellikle güçlü manyetikleşmede yüksek ısı derecesini korurlar. Bu manyetizm Thermo Remnant Manyetizm (TRM) olarak bilinir.


J. M. Leigh incelemesinde biz bu ince varyasyonları (değişimler) ölçmek için bir Fluxgate gradyametre kullanıyoruz. (gradyametre manyetik alanın yönünü ve kuvvetini ölçmektedir).
J. M. Leigh incelemeleri tarafından kullanılan cihaz farklı yükseklikte yerel manyetik alanın her ölçümünde iki tane magnometre sensor’ü kullanmaktadır. Yere yakın olan alttaki sensor manyetik alanı keşfeder ve üstteki sensor jeomanyetik alanın arka planını ölçmektedir. Cihaz bu iki ölçümdeki farkları hesaplar ve her varyasyona göre bir okuma kullanır.

Manyetik bir incelemeyle neler saptanabilir?
Magnometre incelemeleri gömülü çukurların, duvarların ve yanmış materyallerin yerini belirlemede gayet iyidir. Bu tür belirti tipleri arkeolojik çalışmayla birleştirilebilir.

Çalışma Alanları Fulachta Fiadh
Arkeolojik Çukurlar Ridge & Furrow Cultivation
Ocaklar Ritual Sites
Fırınlar Ecclesiastical Sites
Çukur İlişikleri

Yeryüzü Resistans incelemesi
Bu teknik toprağın suya doygun olmasına ve arkeolojik belirtilerin su doygunluğunu nasıl etkilediği ve bunların yağmur koşullarında ne ölçüde etkilendiğine bağlıdır. Araştırma (inceleme) buna göre planlanmalıdır.

Resistansı nasıl ölçülür?
Resistans incelemeleri temelinde Ohms kurallarını uygulamaktadır.

Küçük akım yerin içinden geçer ve potansiyel fark sonucu ölçülür. Resistans hesaplanır ve resistans metresi üzerinde gösterilir. Resistans Ohms da ölçülür.
Arkeolojik çukur toprağın etrafını saran sudan daha fazla su tutar ve böylece akım toprak boyunca rahatça geçer. Düşük resistans anomalisi fark edilecektir. Gömülü duvar durumunda çok az su bulunacak ve akım geçerken zorlanacaktır. Yüksek bir resistans anomalisi fark edilir.
Resistivite (direnirlik) Ohm-metresinde ölçülür. Ayarlara ve hava koşullarına göre ölçüm resistansı değişiklikler göstermesine rağmen, değer belirlenen materyal için sabittir. Arkeolojik topraklar nadiren homojenleştiğinde, arkeolojik inceleme durumunda resistivite (direnirlik) tartışıldığı zaman daha önceden belli olan direnirliğe bakılır. Direnirlik okuması tahminidir.

Bir resistans incelemesiyle neler belirlenebilir
Bina Kalıntıları
Kilise Siteleri
Gömülü Yol döşemesi/ Zemin
Tuğla Tesisi
Arazi Belirtileri

Veri nasıl toplanır?
İnceleme levhalarda toplanır. Her levha tipik olarak 20m x 20m boyutunda ve örnek aralığa (toplanacak data miktarı) inceleme başlamadan önce karar verilir. Örneğin: a gradyometre incelemesi çapraz aralığın 1m si ile her 1m de verileri toplamak için ayarlanır. Aşağıdaki inceleme levhasında olduğu gibi veri 1m2 bloklarda gösterilebilir.
Araştırma levhaları karşılaştırılır ve toplam data ayarlarının karması oluşturulur.


Verilerin yorumlanması kaydedilen tepkilerin test edilmesiyle yapılabilmektedir. Tecrübelerimiz belli arkeolojik belirtilerin çoğu zaman benzer ve tanınabilir tepkiler üretmekte olduğunu göstermektedir. Verilerin farklı formatları test edilir. Genellikle XY iz plotu ve nokta yoğunluk plotu (dot density plot) gri skala resimleriyle birliktedir. Tepkiler farklı gruplara bölünmüş şekline ve kuvvetine göre çizilmiştir. Açıkça arkeolojik olan tepkiler ve başka delilleri ima eden tepkiler Arkeoloji olara isimlendirilir.
Arkeolojik olabilecek tepkileri belirlemek? Arkeoloji. Kökeninde modern olan tepkilerin yada doğal olarak bilinenlerinde kendi kategorileri vardır. Modern materyaller büyük bir demirli tepkiye sahip olduğundan çoğu zaman ayrılabilir. Doğal tepkiler çoğu zaman dolambaçlı şekilsiz forma sahiptir. Veriler kendi deneyimlerini kullanan jeofizikçiler tarafından yorumlanır.

Yorum arkeolojistlere anlaşılır ve jeofizik sonuçlarının yararlı bir resmini sunmaktadır. Arkeoloji türüne ve jeofiziksel inceleme nedenine bağlı olarak jeofiziksel inceleme ve yakınlaştırma (mitigation) stratejisi arkeolojistler tarafından geliştirilebilmektedir.

Ne tür yöntemler burada yer alıyor ve sitemizde hangisi doğru?
Siteye konulabilecek çok sayıda farklı inceleme metedolojileri bulunmaktadır. Bunlar araştırma gereksinimlerine bağlı olacaktır; araştırmanın ticari yada araştırma tabanlı olması, ne tür bir arkeoloji beklentisi, değerlendirilecek alanın ne kadar büyük olacağı, jeoloji ve yerek zeminin neden oluştuğu gibi vb. neden; tüm bu faktörler doğru metedolojinin seçilmesiyle alakalı ve belirlenen sitede en iyi sonucu olabilmek için jeofizik araştırma uzmanlarına danışılması tavsiye olunmaktadır.
Tipik Metedoloji
Manyetik bir araştırma için jeofizisel inceleme çalışma sahasında iki tür safha vardır. Safha 1 başlangıç incelemesi yani olası ilgili yerlerin kimliğinin tanımlanması. Safha 2 daha detaylı inceleme yani safha 1 de kimliği belirlenen herhangi bir anomalitin araştırmasını yapmak. Safha 1 genellikle gradyometre tarama sından oluşmaktadır. Bu arkeolojik belirtinin mümkün olabileceği yerin kimliğini belirleyip kapatmak için hızlı bir yöntemdir. Gradyo metresi cihazı ile uygulama alanının geniş traversini içermektedir. Herhangi bir dalga yada anomalite kaydedilir ve safha 2 araştırma bölümü için ek bir detaylı inceleme başlatılabilir. Safha 2 verilerin safha 1 de bulunan anomalitelerin araştırmak için kaydedildiği yerin detaylı bir araştırmasıdır. Safha 2 tarama sonuçlarına ve inşaat kalıntılarının olup olmadığına bağlı olarak resistans incelemesini de içerebilir. Ayrıca safha 2 nin iyi bir detaylı incele isteyebileceği düşünülebilir. Çoğu zaman bu inceleme araştırmaları yapılırken istenir. Ticari projeler çoğu zaman sadece safhai ve 2 nin çalışma sahasına gereksinim duyar. Safhain bağımsız bir şekilde çalıştırılması tavsiye olunmamakta ve safha 2 gradyo metresi taramasının sonuçlarını test etmek için uygulanması tavsiye olunmaktadır. Jeofiziksel araştırma safhaları diğer arkeolojik teknik safhalarına benzemektedir.Burada genel bir metedoloji tavsiye olunmasına rağmen bilinen herhangi arkeolojik kalıntılar, yerel jeoloji ve projenin amaçları gibi ek bilgilerin düşünülmesiyle metedolojinin spesifik olması gerektiğini belirtmek çok önemlidir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder